حب و بغض‌هایی پیرامون شخصیت کوروش

حبیب‌اله اسماعیلی در “سرسخن» آورده است: “موضوع محوری موردنظر ما همان گفتمان بینافرهنگی است که مدار تولید، توزیع و مصرف را نشان می‌دهد. نه مؤلفان سرِ خود موضوعی را برای نشر انتخاب می‌کنند و نه فعالان عرصه اقتصاد نشر بی‌دلیل سراغ موضوعی خاص می‌روند. حاصل سخن اگر این باشد که متون تاریخی در افقی تاریخی متولد می‌شوند و فهم این افق تاریخی با تحلیل روند تولید و توزیع و مصرف کتاب‌های تاریخی نیز ممکن است.» (ص 3)

در “نقد شفاهی» به جلسه نقد و بررسی کتاب “شناخت کوروش، جهانگشای ایرانی» تالیف رضا ضرغامی و ترجمه عباس مخبر پرداخته شده که در سطوری از آن به گفته دکتر روزبه زرین‌کوب می‌خوانیم: “یک نکته مهم در مورد شخصیت کوروش این است که مثل هر شخصیت تاریخی مهم دیگری همیشه حب و بغض‌هایی پیرامون او بوده و افسانه‌هایی در تأیید او و داستان‌هایی در رد او گفته و نوشته شده است. اما جالب است که از حدود سده پانزدهم میلادی در دنیای غرب چهره‌ای از کوروش ترسیم می‌شود که تقریبا دست نخورده باقی می‌ماند و به ما می‌رسد. البته این نکته خیلی مهم است که توجه کنیم این تصویر به چه نحو به ایران و ایرانی‌ها می‌رسد.» (ص 17)

در ادامه جعفر مراد حاصلی، دانشجوی تاریخ ایران اسلامی دانشگاه شهید بهشتی در مطلب “گفتمان انقلابی چپ» به نقد کتاب “مصطفی شعاعیان و رمانتیسم انقلابی» پرداخته که در رابطه با نقاط قوت و ضعف آن آمده است: “در زمره نوشته‌هایی درباره حیات سیاسی و آثار نظری و تاریخی و ادبی یکی از فعالان و نویسندگان مهم سیاسی دو دهه پایانی دولت پهلوی دوم است که از چند منظر اثری قبال توجه است. نویسنده توانسته است تا حدی زیادی بیوگرافی تاریخی درخور توجهی از مصطفی شعاعیان بنگارد. خواننده در حین مطالعه کتاب، با سه بعد زندگی شخصی، زمانه سیاسی و اجتماعی و آثار گوناگون شعاعیان به صورت هم‌زمان آشنا می‌شود با آن‌ها پیش می‌رود. با وجود موفقیت ترسیم زندگی شخصی و آثار شعاعیان، توصیف زمانه‌ای که شعایان در آن می‌زیست چندان موفق از آب درنیامده است.» (ص 34)

نگاه منصفانه حوادث تاریخ نفت ایران

“نفت و ایران» عنوان مطلبی به قلم عباس رضایی، دانشجوی دکترای تاریخ ایران، دانشگاه شهید بهشتی است که بررسی کتاب “تاریخ نفت ایران» را مدنظر قرار داده و در ویژگی‌های کتاب آورده است: “در مجموع،‌ نقاط قوت کتاب تاریخ نفت ایران 1901ـ 1914 نسبت به نقاط ضعف آن بسیار بیشتر است. این اثر از زوایای متعدد تاریخ نفت ایران و شکل‌گیری و توسعه شرکت نفت ایران و شکل‌گیری و توسعه شرکت نفت ایران و انگلیس را در ابتدای سده بیستم مورد واکاوی قرار می‌دهد و می‌تواند راهگشای تحقیقات بعدی و همه‌جانبه راجع به تاریخ نفت ایران باشد. مهم‌تر از همه این‌که نویسنده با نگاه منصفانه حوادث تاریخ نفت ایران را مورد مداقه قرار داده است.» (ص 76)

شهاب‌الدین سمنان، دانشجوی کارشناسی ارشد تاریخ اسلام دانشگاه تهران نقد کتاب “تغییرات اجتماعی ایران از نگاه مورخان پارسی» را در مقاله “مورخان پارسی نویس و تغییرات اجتماعی گنجانده است. وی با برشمردن نقاط قوت کتاب می‌نویسد: “این کتاب که خواننده را از روزهای پیوستگی ایران به پیکره امپراتوری اسلامی تا روزگار فتنه مغول همراه می‌کند، مانند هر اثر دیگر نقاط ضعف و قوتی دارد که بعضا بیان شد. اما پیش از همه و بیش از همه، قلم روان و روایت روشن و روشنگر نویسنده در کشاندن خواننده از زاب تا بغداد نقش بازی می‌کند. او به زیبایی نظریه ساخت‌یابی را بر تاریخ این دوره حاکم کرده است. نوآوری او در نشان دادن تغییرات اجتماعی با نمودار و ترسیم دو اثر (سیکل‌های تغییرات اجتماعی) و جدول در پایان هر سلسله، فهم این تغییرات را ساده‌تر کرده است؛ هرچند کیفیت بعضی از آن‌ها پایین است و نقطه آغاز هر چرخه مشخص نشده است.» (ص 83)

سیدعلی حسینی‌قمصری، کتابدار کتابخانه قمصر کتاب “خوراک و تاریخ» را در بخش “نقد اثار ترجمه» بررسی کرده و در اشاره به نکات قابل توجه آن آورده است: “اگرچه نویسنده کتاب (تام ستندیج) بحث‌های فراوانی در مورد خوراک ارائه کرده و نتیجه می‌گیرد این خوراک است که تمدن‌سازی کرده و تغییرات بزرگی را در تاریخ به‌وجود آورده است. اما منصفانه‌ترین نقد بر این کتاب این است که بگوییم خوراک شرط لازم و نه کافی برای تمدن‌سازی نبوده و تغییرات بزرگی را در تاریخ به وجود آورده است، اما منصفانه‌ترین نقد بر کتاب این است که بگوییم خوراک شرط لازم و نه کافی برای تمدن‌سازی بوده است.» (ص 158)

نداشتن درک صحیح از تاریخ‌نگاری درباری

“ره‌آورد جهانگردی مسعودی» به قلم زهرا آذرنیوش است که در سطوری از این مطلب که به تاریخ‌نگاری مسعودی اختصاص دارد، می‌خوانیم: “از ضعف‌های کتاب تناقض در بیان روایت‌ها در آثار مورخ است. همچنین بیان برخی وقایع را تنها به یک اشاره اکتفا کرده و می‌گوید: “شرح آن در فلان کتاب آمده، در حالی که کتاب موردنظر وی، امروز در دسترس نیست با این حال آنچه گفته شد، از ارزش کتاب نمی‌کاهد و تفحص در دوره‌های تاریخ ایران بدون توجه به این اثر کامل و جامع نخواهد بود.» (ص 169)

سعید نجفی‌نژاد، در مطلبی با عنوان “تاملی بر تاریخ‌نگاری درباری» با تاکید بر ایران دوره اسلامی تا پایان دوره تیموریان آورده است: “به نظر می‌رسد در برخی موارد اظهارنظرهای ناآگاهانه‌ای در مورد بعضی کتب ارزشمند تاریخی ایران شده است. آرا نادرست ارائه‌شده در این‌خصوص، ناشی از عدم درک صحیح از تاریخ‌نگاری درباری و شناخت ناکافی مورخان درباری و شرایط سیاسی و اجتماعی دوران حیات آن‌ها بوده و عمدی در بین نبوده است.» (ص 201)

شماره نهم و دهم فصلنامه نقد کتاب تاریخ ویژه بهار و تابستان سال 1395 به قیمت 10‌هزار تومان و به همت موسسه خانه کتاب در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.